-مقدمه

با ورود به هزاره سوم میلادی ،دانش تجربی نو و پیشرفتهای فن آوری ، این امکان را فراهم ساخته است که بازنمایی ذهنی انسان از کره زمین به « دهکده جهانی » و بزرگراه های اطلاعاتی بهبود یافته و ضرورت چاره جویی در مسائل اجتماعی،اقتصادی، فرهنگی و در مجموع بهره مندی از کیفیت بهزیستی و با هم زیستی بیش از پیش احساس گردد بدیهی است متناسب بافرآیند جهانی شدن نوع نگاه به آموزش و پرورش با آنچه در تفکر سنتی غالب است تفاوت دا.(ذوفن1386). آموزش و پرورش باید به فراگیران در ارتقای خود پرورشی از طریق خلاقیت ،توانایی تصمیم گیری سریع ،عادات آموزشی و خود -آگاهی یای رساند. ( قربانی و همکاران ، 1382).از آنجایی که آموزش و پرورش در شکل دهی سرمایه انسانی و اجتماعی نقش تعیین کننده ای داشته است بنابراین  انتظار می رود نسل امروز را برای زندگی در جامعه فردا آماده سـازد و با توجه به اهمیت علوم تجربی ،آگـاه بودن از وضعیت و ماهیت دانش علمی ،چگونگی خلق آن و وابستگی به آن نه تنها برای دانشمندان بلکه برای همه مابخش عمده ای ازآموزش راتشکیل میدهد. ( به نقل از وین هارلن – ترجمه سعیدی – 1375). اگر بپذیریم که علوم در تعیین جایگاه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یک جامعه نقش مؤثری دارد، آنگاه به اهمیت آموزش علوم و نیز لزوم همگانی کردن آن بیشتر پی می‌بریم. آموزش علوم و فناوری یکی از پایه‌های اساسی آموزش و پرورش است که تاثیر مستقیم آن در توسعه فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و افزایش سرمایه های مادی و معنوی یک جامعه به خوبی مشخص شده‌است. از مهمترین دست آوردهای آموزش علوم در مدارس، تربیت افرادی است که دارای معلومات و آگاهی‌های لازم هستند تا بتوانند منطقی فکر کرده و آگاهانه تصمیم بگیرند (فضلی خانی،1382).در چند دهه اخیر، نگرش جهانیان در مورد فرایندهای یاددهی- یادگیری به طور کامل تغییر کرده‌است. در سالهای نه چندان دور، بسیاری اعتقاد داشتند که ذهن دانش‌آموزان همانند ظرف های خالی است که در انتظار پر شدن با دانش و معلومات است. اما پدیده‌های بزرگی همچون انفجار اطلاعات و گسترش روزافزون فناوری و نفوذ آن در تمامی ابعاد زندگی انسانی، پیشرفت‌های اخیر صورت گرفته در علوم تربیتی و روشهای ترویج و آموزش علوم، نشان داده‌است که با توجه به ضرورت زمان، باید تمامی دانش‌آموزان برای زندگی در یک جامعه پیچیده و پیشرفته امروزی که ارتباط تنگاتنگی با مسائل علمی و فناوری دارد، آماده شوند(ساک،2010)..در دنیای کنونی پیشرفت وتوسعه هر جامعه رابیش ازهرچیز درگروتربیت نیروهای انسانی کارآمدی می دانندکه بتوانند با اندیشه پویا وخلاق خودامکانات بالقوه موجود درآن جامعه رابه امکانات بالفعل وقابل استفاده تبدیل نمایند(احمدی،1390).درپژوهش های متعددی نشان داده شده است که آموزش درس علوم تجربی درسی عملی وآزمایشگاهی است امادر ایران بیشتر از روش های سنتی استفاده می شود ورویکرد معلم محوری خاصی بر آن حاکم است (یوسفی،1389).

فعالیت های تجربی در آموزش این درس در نظام آموزشی کشور جز در موارد اندک ،در بیشتر موارد به شیوه سنتی است ؛لذا دانش آموزان ممکن است به هدف های مورد نظر این درس نائل نشوند.درچنین وضعیتی آموزش درس علوم تجربی به شیوه سنتی وحافظه مدار وسخنرانی هرگز دانش آموزان را برای مواجهه با مسایل در هم تنیده دنیای امروز وفردا آماده نخواهد کرد.دورین وکرد (2009)درتحقیق خودبه این نتیجه رسیدکه درآموزش به شیوه سنتی دانش آموزان نتوانسنه اند ازعلومی که یادگرفته انددرزندگی روزمره خود استفاده کنندشمار کج فهمی های دانش آموزان بسیار زیاد بوده است وبالغ بر90/. ازفارغ التحصیلان سوادعلمی را به دست نمی آورندوحتی ازمهم ترین هدف های مفروض درآموزش نیز مهجور مانده اند.وی معتقداست که برای داشتن نظام آموزشی سازنده ،نظام سنتی باید متحول شودوبه سوی آموزش خلاق هدایت کردد.موالم(2010)درتحقیق خود بیان داشته است که دانش آموزن اغلب نمی توانند از دانش خود برای توضیح وپیش بینی پدیده ها استفاده کنند،ودر حل مسایل جدید ناتوان هستند.این مشکل ناشی از این واقعیت است که آموزش های کلسی ،فاقدراهبردهای کیفی مورد نیاز یرای استدلال آنها میباشد(امام قلی وند،1385).درمقابل روش سنتی ،روش های دیگری وجود داردکه درآنها برخلاف روش تدریس غیرفعال ،دانش آموزان بیشتر فعالیت دارند وقسمت اعظم کارآموزش وتدریس به عهده خودشان است(اوجی نژاد1383).درواقع یک تعامل چندسویه بین دانش آموزان ومعلم ودانش آموزان بایکدیگر وجود دارد.ایجاد چنین محیط هایی است که باعث پیشرفت تحصیلی می شود.   یکی ازاین روش های فعال وخلاقیت محور ،روش بدیعه پردازی است یدیعه پردازی کلمه ای متشکل ازدوکلمه یونانی (syn)یعنی با هم آوردن و(ektos) یعنی عناصر متفاوت،وبه معنی اتصال وپیونداجزای متفاوت ودرظاهر بی ربط است(ویور،پرنیس1990،نولان،2003،سلیگمن،2007).روش تدریس بدیعه پردازی  ازجمله روش های پرورش خلاقیت محسوب می شود که به وسیله ویلیام جی .جی .گوردون  وهمکارانش(1961)ابداع شد.گوردون مطالعه موردی بر روی افرادی راآغاز کرد که بطور همزمان درپروژه ای مربوط به خلاقیت وروانکاوی درگیربودند.نتایج مصاحبه ها گویای علاقه فزاینده به تشابهات خلاق درعلوم بود واین تشابهات رویکرد خلاقیت رابرای هر دوی دانشمندان وهنرمندان آسان می کرد(سلیگمن،2007). پرداختن به فعالیت های استعاری در روش بدیعه پردازی ساختی را به وجود می آورد تا اشخاص به وسیله آن بتوانند خود رابرای تخیل وایجادبصیرت درفعالیت های روزانه رهاسازند .گوردون به این شیوه “آشنایی سازی”می گوید،یعنی فرد تلاش می کند تابادیدی تازه به چیزهای آشنا بنگرد.اساس تفکربدیعه پردازی فعالیت  استعاری وتمثیلی است که براساس شباهت امور ومقایسه آن بایک چیز یایک فکربه جای یک چیز یافکر دیگرساخته می شود(حسینی،1387).روش تدریس بدیعه پردازی مانند سایر روش های خلاق ،به وسیله راهنمایی های آموزشی وپرورشی خلاقیت راشکوفامی کند،به این صورت که چون دراین روش،مهارت های زندگی با استفاده از تشبیه ،استعاره،وقیاس تدریس می شود،لذا دانش آموزان آزادی بیشتری در پاسخ به سوالات این درس داشته واین امر منجر به رشد وتوسعه مهارت های مبتنی بر خلاقیت ونوآوری دانش آموزان خواهد شدبنی عقیل1383).پژوهشهای بسیاری درخارج ازکشور برکارایی روش بدیعه پردازی صحه گذاشته اند(جنتر1983،وداگر1995)وپژوهشهایی هم که در داخل کشور انجام یافته اند ،حکایت ازاثربخشی این روش دارند(رحیمی1379،دستجردی،1381،اوجی نژاد1382).

آلان وریچارد(2006)بیان داشته اند،هنگامی که دانش آموزان برخی چیزها رادر مورد توضیحات متوجه نمی شوند با این که بعضی از اطلاعات در توضیحات آن ها وبعضی ازمعلومات فرضی وجود نداردوهمچنین درمواردی که مفهوم خارج از تجربه دانش آموزان باشد راه مناسب ،استفاده ازیک قیاس بامدل است(شریفی،داوری،1387).زمانی که راه حل های قدیمی یا راه های ابراز وجودبرای انجام کاری مناسب نباشند،استفاده از روش بدیعه پردازی پیشنهاد می شود،زیرااین روش فرد راتاحدی به دنیای غیر منطقی می کشاند.(اوجی نژاد،1383 ،امام قلی وند،1385،میرشمشیری،1384،قوشلی،1384،رشیدآبادی ،1386،بنی عقیل،1380،).تاثیر الگوی بدیعه پردازی رابر پیشرفت تحصیلی را در درس انشا وعلوم تجربی مورد تایید قرار داده اند.روش بدیعه پردازی درپژوهش ناو(2007)افزایش خلاقیت وحل مشکلات رابه دنبال می آورد.دیوید،ا،والکر(2009)انگیزه پیشرفت تحصیلی  ازطریق روش تدریس بدیعه پردازی رامورد تاییدقرار داد.استفاده ازروش تدریس بدیعه پردازی  برای تدریس درس انگلیسی براساس پژوهش دیکزکی (2006)منجر به کسب دانش جدید ازطریق اشتراک گذاری داستان ها وروایات فردی وقدرت بخشیدن به شرکت کنندگان در بیان داستان ها شد.درسال های اخیر درکشور ما پژوهش هایی در زمینه تاثیر روش های فعال تدریس در درس های انشا وعلوم تجربی وهنر صورت گرفته که همه آن ها نشان دهنده اثر معنی دار این روش ها برافزایش خلاقیت وانگیزش پیشرفت تحصیلی  در این دروس است(میرشمشیری،1384،شریفی وداوری،1388،قوشلی،1384). اما به دلیل محدودیت هایی تاکنون پژوهشی در این زمینه در شهرستان دالاهو صورت نگرفته است.سازه انگیزه تحصیلی درمحیط های آموزشی به رفتارهایی که به یادگیری وپیشرفت مربوط است اطلاق می شود(پینتریچ،2004)دسی ورایان (2002)انگیزه تحصیلی راتمایل یادگیرنده به مشغول ودرگیر شدن در فعالیت های یادگیری وتلاش مستمر در انجام دادن وپایان رساندن آن فعالیت می دانند.در زمینه انگیزه تحصیلی نظریه های فراوانی وجود دارد ولی متداول ترین نظریه در این خصوص نظریه خود مختاری دسی ورایان(1985) است.براساس این نظریه ،انگیزه به ندرت دربرگیرنده پدیده واحدی است .افراد نه تنها از میزان انگیزش متفاوتند ،بلکه ازنظرجهت ونوع انگیزش نیز اختلاف دارندواین تعارض درنوع انگیزش به نظرها واهداف اساسی که باعث انجام کار می شود،ارتباط دارد(دسی ورایان،2000).بنابراین نظریه خود مختاری بیان می کند که عملکردتحصیلی فراگیران می تواندبرانگیختگی درونی،برانگیختگی بیرونی، ویا بی انگیزگی باشد.انگیزش درونی یعنی اینکه شخص عملی رابه خاطر کسب رضایت ،خشنودی،علاقه مندی ولذت درونی انجام می دهد وتنها خودعمل مهم است (ولراند وهمکاران1993،رایان ودسی2000).انگیزه بیرونی مربوط به زمانی است که فعالیت به منظور دستیابی به برخی پیامدهای مجزا از آن انجام می گیرد که با انگیزش درونی در تضاداست (والراند وهمکاران ،1993).وبی انگیزگی یافقدان نگیزه حالتی رابیان می کند که قصد وعمدی در عمل وجود ندارد ورفتار فرد ،فاقد تعهد واحساس علیت شخصی است(والراند ،فورتیروگی،1997،دسی ورایان2002).اکنون پرسش اصلی این پژوهش آن است که چه اندازه تدریس به شیوه بدیعه پردازی ،که امروزه به عنوان یکی از روش های فعال معرفی شده است ،در مقایسه با روش آموزش رایج(سنتی) ،باعث افزایش انگیزه پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان پایه ششم مدارس شهرستان دالاهو می شود؟

1-2-بیان مسئله

درس علوم تجربی باتمرکز برپرورش وتوسعه مهارت های یادگیری مادام العمر برآن است تاشاگردان خلاق تری تحویل جامعه دهدوآنان رابرای جهان همواره درحال تغییر آماده کند(امام قلی وند،1385). پس معلم به عنوان رکن اصلی آموزش پرورش در کلاس باید از نظر علمی ورفاهی درسطح بالایی قرار گیرد که بتواند با تکیه  بردانش خود جهت بهبود شیوه های یاد گیری تلاش کند. از آنجایی که کودکان  سنین 10 تا 12 ساله پیشرفت قابل توجهی از لحاظ  ذهنی نشان میدهند می توانند با پدیده های پیچیده  روبرو شوند و عقاید تازه ای را کسب کنند. یکی  از روشهای موثر برای این منظور الگوی تدریس بدیعه پردازی می باشد و با فعال نمودن دانش آموزان باعث درگیر شدن بیشتر آنها با مباحث آموزشی این دروس می گردد(مرادی نژاد،1386)..درمدارس امروزی معلمان مطالب زیادی را تدریس می‌کنند ولی بعداً متوجه می‌شوند دانش‌آموزان تنها مقدار کمی از آنچه که را که مطرح شده است بازگو نمایند .راستی دلیل این امر چیست ؟ چرا، گاهی بعد از ارائه توضیح مفصل در مورد موضوعی فراگیران نمی‌توانند حتی بخش کوچکی از آن موضوع را بازیابی کنند ؟ چرا دانش‌آموزان بجای درک معنائی مطالب ، به حافظه خود فشار می‌آورند ؟ در پاسخ به این سوالات می‌توان بی توجهی معلمان به روشهای یاددهی- یادگیری یعنی به کار نگرفتن روشهای مناسب در آموزش را دلیل اصلی قلمداد کرد .به همین دلیل ، کیفیت آموزشی در بسیاری از مدارس از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانش‌آموز اغلب مطالب را حفظ ، و پس از پایان یافتن امتحانات آنها را فراموش می‌کند . بکارگیری روشهای فعال تدریس باعث می‌شود تا یادگیری تا عمق جان دانش‌آموزان رسوخ کند و نه تنها یافته‌ها وکشفیات خود را به سادگی فراموش نکنند بلکه در طول زندگی آن را به صورت کاربردی به کار ببرند . با توجه به ویژگیهای عصر کنونی که انسان با انفجار اطلاعات و توسعه فناوری مواجه است، نظام آموزش و پرورش وظیفه دارد برنامه‌های آموزشی و درسی علوم را به نحوی ساماندهی کند که همه تواناییهای شناختی و شخصیتی دانش‌آموزان رشد کرده و با بهره گیری از مزایای علوم و فناوری، توانمندیهای لازم را برای رویارویی با تحولات جدید کسب نمایند(سعیدی به نقل از هارلن، 1382). اما شواهد موجود نشان می‌دهد که اغلب دانش‌آموزان فاقد این ویژگی هستند و به عبارت دیگر ،برنامه‌های آموزشی علوم نتوانسته است روحیه علمی و کاوشگری، آفرینندگی و خلاقیت را در دانش‌آموزان پرورش دهد (پرویزیان، 1384). یافته‌های سومین مطالعه بین‌المللی ریاضیات و علوم در سال 2003 که در ایران و تعداد زیادی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه انجام گرفت، نتایج بسیار ضعیف دانش‌آموزان ایران را در تمام آزمون‌های علوم دوره‌های ابتدایی و راهنمایی نشان داد. این مطالعه می‌رساند که کیفیت آموزش علوم در کشور ما پایین‌تر از استانداردهای جهانی است(کیامنش و خیریه، 1381). مطالعه میدانی تیمز در سال 2003 نشان داد که دانش‌آموزان ایرانی در مجموعه 286 پرسش آزمون عملکردی متناسب با برنامه‌های رسمی کشورمان، از نظر به خاطر سپردن و فهمیدن، در سطح نسبتاً بالایی قرار دارند، اما در مهارت‌هایی چون ساختن نظریه‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌ها، حل مسئله و بکارگیری ابزار و روش‌های علمی و یا تحقیق درباره طبیعت و محیط زیست، در سطح بسیار پایینی قرار دارند صاحب نظران تربیتی معتقدند که فقر تفکر دانش آموزان، نتیجه حاکمیت روشهای تدریس سنتی در مدارس است.( فضلی خانی،1382).الگوهای تدریس الگوهای یادگیری هستند و یادگیری مفاهیم علوم تجربی از انواع یادگیری است.

پس برای اینکه این نوع از یادگیری حاصل آید باید الگوی تدریس را انتخاب نمود که متناسب با اهداف آموزش این درس باشد مطمئنا مفاهیم علوم تجربی را با روش سخنرانی یا حفظ و تکرار نمی توان آموزش داد بنابراین انتخاب الگوی مناسب از جانب معلم امری کاملا ضروری است.(خورشیدی،فهرجی،1379).بلوم،که از ارائه دهندگان نظریه یادگیری در حد تسلط است معتقد است دست کم 90 درصد از دانش آموزان می توانند به هدف های یادگیری دست یابند فقط به این شرط که  زمان کافی و روشها و مواد مناسب را در اختیارشان قرار دهیم (میرزامحمدی،1390).با وجودی که بسیاری از صاحب نظران  عرصه تعلیم و تربیت براستفاده از الگوهای فعال یادگیری و برانگیختن مشارکت دانش آموزان در یادگیری تاکید دارند هنوز هم مشاهده می شود که بسیاری از معلمان توجه کافی به این موضوع ندارند بنابر این روشهای آموزشی ما نیازمند تغییراتی است تا زمینه رشد پردازش اطلاعات در ذهن دانش آموزان، تقویت ساخت شناخت،مهارتهای تفکر انتقادی،منطقی حل مساله،تصمیم گیری، قضاوت و داوری در حین یادگیری گردد(رشیدآبادی،1386).تدریس علوم تجربی در دوران ابتدایی و خصوصا پایه ششم در کشور ما دارای هدف هایی می باشد هر چند که متاسفانه یافته های تحقیقاتی انجام شده مبین آن است که آنچه در نظام آموزشی ما به وضوح دیده می شود عملا مبتنی برنظام  روانشناختی محرک و پاسخ است و بدون توجه به ویژگیهای روانی کودک،مطالب درسی طبقه بندی و به تدریج به وی تحمیل می شود و در او عادت به حفظ کردن ایجاد می شود.

روش بدیعه پردازی(نوآفرینی) قوه خلاقیت دانش آموزان را افزایش میدهد،زیرا راهبردهای آن ذهن آنان را به تفکر در زمینه ابعاد گوناگون موضوع ترغیب می کند و درهرموقعیتی به تولید ایده های جدید و درک نحوه ارتباط  بین مفاهیم می پردازد و در این روش برای دریافت جدید و کاربرد متعدد  آنها مشابه سازی می گردد(حسینی،معماریان،1386).پژوهشهای بسیاری درخارج ازکشوربرمقایسه روش تدریس بدیعه پردازی وروش های رایج تدریس صحه گذاشته اندوپژوهشهایی هم در داخل کشور دراین زمینه صورت گرفته اماپژوهشی که مستقیمآبه مطالعه دراین زمینه درشهرستان محروم از امکانات آموزشی،رفاهی دالاهو پرداخته باشد،انجام نیافته است ونیاز به انجام دادن پژوهش دراین زمینه ضروری به نظر می رسد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.